Łemkowie w Polsce, zwani także Rusnakami, zamieszkiwali niegdyś przede wszystkim Beskid Niski. Dziś Łemków w okolicach Gorlic pozostało niewielu, ale te tereny przechowują wiele pamiątek po swoich dawnych mieszkańcach. Przedstawiamy najważniejsze gorlickie pozostałości po łemkowskim osadnictwie.
Łemkowie w Polsce – historia
Łemkowie w Polsce zamieszkiwali niegdyś tereny zwane Łemkowszczyzną, rozciągające się od Bieszczadów na wschodzie po Dolinę Popradu w Beskidzie Sądeckim na zachodzie. Dziś są uznawani przez polskie prawo za jedną z czterech mniejszości etnicznych nad Wisłą. Ukształtowali się jako grupa etnograficzna wchodząca w skład narodu rusińskiego. Najbardziej zwartą grupą zamieszkiwali Beskid Niski, a więc okolice Gorlic. W latach trzydziestych ich liczebność w Polsce szacowano na 150 tysięcy. Swoje pierwotne tereny opuścili w latach 1945-1947 w wyniku akcji “Wisła”, gdy zostali masowo wysiedleni na Pomorze i Dolny Śląsk.
Łemkowie – kultura
Łemkowie posługiwali się własnym językiem, bliskim ukraińskiemu, ale ukształtowanym pod wpływem polskiego oraz słowackiego. Większość z nich należała do Kościoła prawosławnego lub grekokatolickiego. Ich głównym zajęciem była uprawa roli oraz hodowla. Wśród Łemków kwitło również maziarstwo i dziegciarstwo, którym zajęli się już w XVII wieku. Kiedy w XIX wieku w okolicach Gorlic zaczęto wydobywać i eksploatować ropę naftową, Łemkowie handlowali między innymi wytwarzanymi z niej smarami. Od polskich sąsiadów odróżniali się również zwyczajami i strojem. Najbardziej charakterystyczną cechą ubioru męskiego była czucha, czyli długi płaszcz z brązowego sukna z bardzo dużym, prostokątnym kołnierzem spadającym na plecy, zakończonym frędzlami.
Łemkowie – pamiątki w Gorlicach i okolicy
Przymusowe wysiedlenia Łemków sprawiły, że w okolicach Gorlic zostało po nich sporo wyludnionych wsi, takich jak Radocyna, Nieznajowe czy Lipna. Można w nich spotkać ślady po dawnych zagrodach czy kapliczkach. Największymi materialnymi pozostałościami po Łemkach na tych terenach są zabytkowe cerkwie, często drewniane. Niektóre stoją tam do dziś, jak na przykład cerkiew we wsi Bieliczne, inne zostały przeniesione do skansenów. Sporo budowli związanych z Łemkami stoi w Skansenie Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku.
Pamiątki po łemkowskiej kulturze zawierają też chociażby zbiory Muzeum Regionalnego im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach, gdzie można zobaczyć ich tradycyjne stroje. Zagroda maziarska w Łosiu daje z kolei możliwość, by przekonać się, w jaki sposób Łemkowie pozyskiwali i handlowali mazią oraz smarami. Co roku w Zdyni w powiecie gorlickim odbywa się też Łemkowska Watra, impreza kulturalna, która gromadzi Łemków z całego świata.
